Η Ορμύλια βρίσκεται στην είσοδο της Χερσονήσου της Σιθωνίας, και σε απόσταση 7 χιλιομέτρων από την ακτή του Τορωναίου κόλπου, στο βάθος της κοιλάδας που αποτελεί το νότιο τμήμα της λεκάνης απορροής του ποταμού Χαβρία. Απέχει 87 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη και 27 χιλιόμετρα από τον Πολύγυρο. Είναι ο αρχαιότερος οικισμός της Χαλκιδικής, αφού η παρουσία της στην περιοχή είναι αδιάλειπτη από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι σήμερα, με ονόματα ΣΕΡΜΥΛΗ το κλασσικό, ΕΡΜΥΛΗ - ΕΡΜΥΛΙΑ τα μεσαιωνικά, ΟΡΜΥΛΙΑ το σύγχρονο. Τόπος μεγάλης φυσικής ομορφιάς με απέραντους ελαιώνες. Το ήπιο μεσογειακό της κλίμα, η μεγάλη σε διάρκεια ηλιοφάνεια, καθώς και η παρουσία του ποταμού Χαβρία κάνουν την Ορμύλια μια από τις πιο εύφορες περιοχές της Ελλάδας γι' αυτό και αναπτύσσονται κάθε είδους γεωργικές δραστηριότητες και καλλιέργειες με κυρίαρχη σήμερα την καλλιέργεια της ελιάς, των φρούτων και των λαχανικών. Η ευφορία της γης σε συνδυασμό με το ήπιο κλίμα συνετέλεσαν στο να κατοικηθεί αυτός ο τόπος αδιάλειπτα από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.
Η Ορμύλια διατηρεί σε μεγάλο τμήμα της τα χαρακτηριστικά
των παλιών οικισμών της Χαλκιδικής με την πυκνή δόμηση, τα παραδοσιακά σπίτια
και τα γραφικά στενά δρομάκια.
Αξιόλογα
κτίσματα για κάθε επισκέπτη είναι:
Ο
κεντρικός ναός του Αγίου Γεωργίου (1818) με πλούσια κειμήλια και εικόνες, τον
σπανιότατο χρυσοκέντητο επιτάφιο και την εικόνα του Αγίου Γεωργίου, έργα του 14ου
αιώνα.
Το
Δημαρχείο (1909) και μερικά χαρακτηριστικά δείγματα οικιών.
Οι
αρχαιολογικοί χώροι της Αρχαίας Σερμύλης και της αρχαίας Καλλίπολης.
Ο
ανεμόμυλος που βρίσκεται στο λοφίσκο δίπλα στην κεντρική οδική αρτηρία και
κάποιοι νερόμυλοι που διασώζονται ακόμα σε καλή κατάσταση.
Επίσης
τα γραφικά εξωκλήσια: Του Αγ. Γεωργίου στον ομώνυμο λόφο, από όπου μπορεί
κανείς να απολαύσει την πανοραμική θέα της Ορμύλιας, των Αγίων Αποστόλων στο
χώρο του οποίου γίνεται το ετήσιο μεγάλο πανηγύρι την 29η Ιουνίου,
της Αγίας Τριάδας, του Αγίου Δημήτριου, όλα κτίσματα του 19ου αιώνα.
Η Ορμύλια με το πλούσιο έδαφος, την εξαιρετικά γόνιμη
γη της που εξαρτώνται άμεσα από την παρουσία του ποταμού Χαβρία,
κατοικούνταν από τα πανάρχαια χρόνια, όπως μαρτυρούν αρχαιολογικά
ευρήματα και ιστορικές πηγές.
Νεολιθική εποχή
Η περιοχή κατοικήθηκε από την Νεολιθική εποχή έως σήμερα ανελλιπώς.
Νεολιθικά ευρήματα τα οποία βρέθηκαν στην Τούμπα του Προφήτη Ηλία (4000 - 2000 π.χ.), στο λόφο του Αγίου Γεωργίου (2000 π.χ.) στην Πλατιά Τούμπα (τέλη 2000 π.χ.) αλλά και στο καστρί Βατοπεδίου (1000 π.χ.) επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη.
Κλασσικοί χρόνοι
Νεολιθικά ευρήματα τα οποία βρέθηκαν στην Τούμπα του Προφήτη Ηλία (4000 - 2000 π.χ.), στο λόφο του Αγίου Γεωργίου (2000 π.χ.) στην Πλατιά Τούμπα (τέλη 2000 π.χ.) αλλά και στο καστρί Βατοπεδίου (1000 π.χ.) επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη.
Κλασσικοί χρόνοι
Στους κλασσικούς χρόνους οι ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν 2 πόλεις στην περιοχή, την Σερμύλη και την Καλλίπολις.
Η αρχαία Σερμύλη αναφέρεται από τον ιστορικό Ηρόδοτο με το όνομα "Σερμύλια" ως μια πόλη χτισμένη κοντά στη θάλασσα, δίπλα στην εκβολή του ποταμού και τοποθετημένη σε επίκαιρο σημείο ώστε να ελέγχει τις θαλάσσιες αλλά και την σημαντικότερη οδική αρτηρία εκείνης της εποχής από την Καλαμαριά προς τη Σιθωνία της γνωστή ως ‘Νικητιανή στράτα’.
Ήταν αποικία των Χαλκιδέων τον 13ο –12ο αι. π.χ. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ήταν μία από τις πόλεις που έδωσαν στρατό στον Ξέρξη. Μετά τους Περσικούς πολέμους εντάχθηκε στην Αθηναϊκή Συμμαχία και όπως συμπεραίνεται από την οικονομική συνεισφορά της ήταν πιθανόν η σημαντικότερη πόλη των Χαλκιδέων. Κατά τον ιστορικό Θουκυδίδη η αρχαία Σερμύλη υπέστη πολλά δεινά και ταλαιπωρίες από τους Λακεδαιμόνιους κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου.
Η μαρτυρία της ύπαρξης αργυρών νομισμάτων κατά τον 6ο π.χ. αιώνα και χάλκινων που κόπηκαν μετά το 404 π.χ. ή το 379 π.χ. αποδεικνύουν ότι εκείνη την περίοδο ήταν μια πόλη αυτόνομη.
Το 348 π.χ. πιθανολογείται ότι καταστράφηκε ολοσχερώς από τον Φίλιππο, ξαναχτίστηκε όμως στα δυτικά όρια του οικισμού Ορμύλιας.
Η δεύτερη εκτός από τη Σερμύλια πόλη της αρχαιότητας ήταν η «Καλλίπολις». Ήταν χτισμένη στο λόφο της ομώνυμης περιοχής, λίγο έξω από τον σημερινό οικισμό της Ορμύλιας, όπου σήμερα βρίσκονται τα ερείπια μεταγενέστερου κάστρου. Δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία και πληροφορίες για την Καλλίπολι παρά μόνο το γεγονός ότι ήταν αποικία των Χαλκιδέων από τις φτωχότερες πόλεις της Χαλκιδικής. Επιγραφή που βρέθηκε στην Καλλίπολη χρονολογείται γύρω στο 290 π.χ.
Η αρχαία Σερμύλη αναφέρεται από τον ιστορικό Ηρόδοτο με το όνομα "Σερμύλια" ως μια πόλη χτισμένη κοντά στη θάλασσα, δίπλα στην εκβολή του ποταμού και τοποθετημένη σε επίκαιρο σημείο ώστε να ελέγχει τις θαλάσσιες αλλά και την σημαντικότερη οδική αρτηρία εκείνης της εποχής από την Καλαμαριά προς τη Σιθωνία της γνωστή ως ‘Νικητιανή στράτα’.
Ήταν αποικία των Χαλκιδέων τον 13ο –12ο αι. π.χ. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ήταν μία από τις πόλεις που έδωσαν στρατό στον Ξέρξη. Μετά τους Περσικούς πολέμους εντάχθηκε στην Αθηναϊκή Συμμαχία και όπως συμπεραίνεται από την οικονομική συνεισφορά της ήταν πιθανόν η σημαντικότερη πόλη των Χαλκιδέων. Κατά τον ιστορικό Θουκυδίδη η αρχαία Σερμύλη υπέστη πολλά δεινά και ταλαιπωρίες από τους Λακεδαιμόνιους κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου.
Η μαρτυρία της ύπαρξης αργυρών νομισμάτων κατά τον 6ο π.χ. αιώνα και χάλκινων που κόπηκαν μετά το 404 π.χ. ή το 379 π.χ. αποδεικνύουν ότι εκείνη την περίοδο ήταν μια πόλη αυτόνομη.
Το 348 π.χ. πιθανολογείται ότι καταστράφηκε ολοσχερώς από τον Φίλιππο, ξαναχτίστηκε όμως στα δυτικά όρια του οικισμού Ορμύλιας.
Η δεύτερη εκτός από τη Σερμύλια πόλη της αρχαιότητας ήταν η «Καλλίπολις». Ήταν χτισμένη στο λόφο της ομώνυμης περιοχής, λίγο έξω από τον σημερινό οικισμό της Ορμύλιας, όπου σήμερα βρίσκονται τα ερείπια μεταγενέστερου κάστρου. Δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία και πληροφορίες για την Καλλίπολι παρά μόνο το γεγονός ότι ήταν αποικία των Χαλκιδέων από τις φτωχότερες πόλεις της Χαλκιδικής. Επιγραφή που βρέθηκε στην Καλλίπολη χρονολογείται γύρω στο 290 π.χ.
Παλαιοχριστιανική περίοδος
Στην παλαιοχριστιανική περίοδο εντοπίστηκαν δύο οικισμοί: ο ένας στη θέση "Γκβέλι" βορειοδυτικά του σημερινού οικισμού Βατοπεδίου και ο δεύτερος είναι το κάστρο στην Καλλίπολη που κτίστηκε γύρω στον 5ο αι. μ.χ.
Βυζαντινή περίοδος
Η πιο σημαντική πληροφορία για την περιοχή της Ορμύλιας ανάγεται στο 875 μ,χ. και σχετίζεται με μια μορφή του μοναχισμού, τον Όσιο Ευθύμιο τον Νέο. Σύμφωνα με το "Βίο" του, που γράφτηκε το πρώτο μισό του 10ου αι. από τον μαθητή του, τον μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Βασίλειο, ο όσιος Ευθύμιος διέμενε κοντά σε έναν "βαθύτατο χείμαρρο", ο οποίος θα πρέπει να ταυτιστεί με την κοίτη του ποταμού της Ορμύλια. Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι η περιοχή "Σερμύλια κώμη" που αναφέρει είναι η βυζαντινή Ορμύλια που η ακριβής της θέση δεν ήταν γνωστή.
Από τις αρχές του 13ου αιώνα τα μοναστήρια του Αγίου Όρους αρχίζουν την εγκατάσταση των μετοχίων τους στην εύφορη περιοχή της Ορμύλιας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι Ορμυλιώτες να μετακινηθούν στις ανυψωμένες και άγονες περιοχές. Σημαντικό ρόλο στην αύξηση των Αγιορείτικων μετοχίων έπαιξαν οι επιδρομές των Τούρκων και Σέρβων αναγκάζοντας τους κατοίκους να πουλήσουν τα κτήματά τους και να μετατραπούν σε κολίγους των μετοχίων.
Στις αρχές του 14ου αιώνα η Ορμύλια είναι μία από τις έξι διοικητικές περιφέρειες στις οποίες ήταν χωρισμένη η χερσόνησος της Χαλκιδικής με το όνομα "Καπετανίκιον της Ερμυλίας". Από το 1270 και εξής αναφορές γίνονται σε κάποιο χωριό "κάστρον" που ήταν ο βασικός οικισμός και πιθανή έδρα του Καπετανικίου.
Στη διαθήκη του Θεοδοσίου Σκαράνου που συντάχθηκε κατά το 1270 - 1274 και φυλάσσεται στο αρχείο της μονής Ξηροποτάμου δίνονται εκτενείς πληροφορίες για την περιοχή της Ορμύλιας.
Σε χρυσόβουλλο του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου του 1259 αναφέρεται ότι η Λαύρα κατέχει το "μετόχιον ο Άγιος Βασίλειος εν ταις Ερμηλίαις μετά των δικαίων αυτού” πρόκειται για την πρώτη γνωστή, μέχρι στιγμής αναφορά Αγιορείτικου μετοχίου στην περιοχή της Ορμύλιας.
Από το 1289 μέχρι και το 1294 υπάρχουν πολλές γραπτές αναφορές παρουσίας Αγιορείτικων μετοχίων στην περιοχή της Ορμύλιας.
Περίοδος της Τουρκοκρατίας
Η υποδούλωση στους Τούρκους έγινε γύρω στο 1416 - 1424. Στα μέσα του 16ου αιώνα έγινε "χάσι" κάποιου βεζίρη Χατζή Μουσταφά Πασά. Η Ορμύλια απελευθερώθηκε το 1912 ύστερα από 500 χρόνια σκλαβιάς. Το 1806 ο Leake αναφέρει την Ορμύλια σαν κέντρο παραγωγής μεταξιού, δραστηριότητα που όπως φαίνεται ανάγεται μέχρι τον 14ο αιώνα. Επίσης γίνεται αναφορά στην καλλιέργεια του βαμβακιού από το 1270, καλλιέργεια με την οποία οι κάτοικοι ασχολούνταν μέχρι και πρότινος.
Μια αξιόλογη πηγή για την ιστορία της Ορμύλια αποτελεί το βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα με την αρωγή του Δήμου Ορμύλιας, με τίτλο “Το χρονικό της Ορμύλιας” του καθηγητή του Α.Π.Θ. κ. Χαράλαμπου Παπαστάθη.
Το χρονικό της Ορμύλιας παρουσιάζει την εν γένει ιστορία των επαναστατικών και ιδίως, των μετεπαναστατικών χρόνων έως το 1837 στην Ορμύλια.
Το χρονικό της Ορμύλιας όπως το αποκαλεί ο καθηγητής του Α.Π.Θ. κ. Χαράλαμπος Παπαστάθης είναι ένα άτιτλο χειρόγραφο έγγραφο που αγοράστηκε το 1920 από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και περιγράφει κατά κύριο λόγο τον καθημερινό βίο στην Ορμύλια και της γύρω περιοχής. Έτσι και αυτό με τη σειρά του αποτελεί μια δεύτερη μοναδική ιστορική πηγή όχι μόνο για την περιοχή της Ορμύλιας αλλά και της Μακεδονία την εποχή εκείνη.
Δεν αποκαλύπτεται το όνομα του χρονικογράφου, ούτε και η ακριβής ιδιότητά του ξεκάθαρα. Είναι πολύ πιθανόν μετά από έρευνα και σε βιβλίο που βρίσκεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Ορμύλιας ο χρονικογράφος να ταυτίζεται με τον αναγνώστη Γιαννάκη. Ο Γιαννάκης βαθύτατα θρησκευόμενο άτομο, ίσως και κληρικός αλλά κατώτατου βαθμού, καταγράφει με το δικό του μοναδικό και πολλές φορές επικριτικό λόγο τα δρώμενα στην Ορμύλια την εποχή εκείνη.
Οι αναφορές του χωρίζονται σε δύο περιόδους 1821 – 1827 και 1828 – 1837.
Αποτυπώνει τα γεγονότα όπως ο ίδιος τα έζησε και παρουσιάζει τα δεινά των κατοίκων στην Ορμύλια. Ως αποκορύφωμα αυτών αναφέρεται η πορεία των Ορμυλιωτών στη Θεσσαλονίκη το 1832 με σκοπό να συναντήσουν τον τιμαριούχο της περιοχής τους και να του διαμαρτυρηθούν για το λησταρχικό τρόπο που ο βοεβόδας λειτουργούσε στο χάσι (φορολογία) και να του αποκαλύψουν ότι έκλεβε και αυτόν τον ίδιο.
Αρχές του 19ου αιώνα σχεδιάστηκαν δύο χάρτες μετοχίων που μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την ιστορική τοπογραφία του κάμπου της Ορμύλιας, καθώς επίσης και του χωριού Ερμηλίας "πάλαιον χωρίον". Όμως παρά την έντονη παρουσία αγιορείτικων μετοχίων στην περιοχή της, η Ορμύλια παρέμεινε ένα ανεξάρτητο χωριό με πολλούς ελεύθερους καλλιεργητές.
Το 1818 έγινε η ανέγερση του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου, γεγονός που αποδεικνύει την οικονομική δύναμη των κατοίκων του χωριού. Το Ι859 και το 1860 αντίστοιχα ανεγείρονται τα εξωκλήσια των Αγίων Αποστόλων και του Αγίου Γεωργίου αντίστοιχα.
Το 1907 με Αυτοκρατορικό Διάταγμα του Αβδούλ Χαμίτ αποφασίσθηκε η ανέγερση σχολείου “Αρρεναγωγίου” στην Ορμύλια (σημερινό Δημαρχείο).
Νεότεροι χρόνοι
Στην διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα (1904-1908) οι κάτοικοι της Ορμύλιας συμμετείχαν ενεργά αν και η περιοχή τους ήταν εκτός των ενόπλων συγκρούσεων. Μετά από σκλαβιά πέντε αιώνων περίπου η Ορμύλια απελευθερώνεται από τον τουρκικό ζυγό περί τα μέσα του Οκτώβρη του 1912.
Το 1923 και μετά τη Μικρασιατική καταστροφή κατέφτασαν και εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες οι οποίοι ίδρυσαν το χωριό Βατοπέδι ως ανεξάρτητη Κοινότητα. Την ίδια εποχή και με τον ερχομό των προσφύγων άρχισε η απαλλοτρίωση και η διανομή των μοναστηριακών κτημάτων στους πρόσφυγες αλλά και στους ντόπιους Ορμυλιώτες.
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου οι Ορμυλιώτες βοήθησαν με κάθε τρόπο στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη γερμανική κατοχή. Σημαντική πηγή για την εποχή αυτή αποτελεί το βιβλίο του Άγγλου Αντισμήναρχου και μετέπειτα αρχηγού της RAF Εδουάρδου Χάουελ “Η φυγή προς τη ζωή” στο οποίο αναφέρεται στην απόδρασή του και στην προσπάθεια φυγάδευσής του στη Μέση Ανατολή. Σ’ ένα κεφάλαιο του βιβλίου του, αφιερωμένο στην Ορμύλια, τονίζει τη σημαντική βοήθεια που του προσφέρθηκε από τους Ορμυλιώτες, τον οποίο περιέθαλπαν και έκρυβαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, έως ότου δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για τη φυγάδευσή του προς τον τελικό προορισμό.
Σήμερα ανήκει στο Δήμο Πολυγύρου
http://www.ormylia.gr/
